Tại sao thị trường chứng khoán Mỹ lại "ngừng giao dịch"? Hiểu rõ cơ chế cảnh báo cấp độ ba và cách ứng phó đầu tư

Từ Black Monday đến tác động của đại dịch: Tại sao cần cơ chế ngắt mạch?

19 tháng 10 năm 1987, chỉ trong một ngày, chỉ số công nghiệp Dow Jones giảm 22.61%, ngày được gọi là “Black Monday” đã thay đổi sâu sắc cách thức hoạt động của thị trường tài chính toàn cầu. Lúc đó chưa có bất kỳ cơ chế hạn chế nào, cảm xúc hoảng loạn của nhà đầu tư như một đoàn tàu mất kiểm soát, tăng tốc giảm giá liên tục, dẫn đến các sàn giao dịch chứng khoán toàn cầu sụp đổ tập thể trong vòng vài giờ. Chính trận thảm họa này đã thúc đẩy sự ra đời của cơ chế熔断 hiện đại — một thiết bị an toàn có thể buộc tạm dừng khi cảm xúc thị trường quá mức.

Cơ chế này có tên tiếng Anh hình tượng là “Circuit Breaker”, giống như bộ ngắt mạch trong xây dựng tự động nhảy khi dòng điện quá tải. Khi thị trường chứng khoán có biến động cực đoan phi lý, cơ chế熔断 sẽ tạm dừng giao dịch, tạo cơ hội cho mọi người bình tĩnh lại, đánh giá lại tình hình thị trường, thay vì bị hoảng loạn tập thể kéo dài theo kiểu bán tháo.

Hệ thống cảnh báo 3 cấp: Làm thế nào熔断 được kích hoạt?

Thị trường chứng khoán Mỹ hiện áp dụng tiêu chuẩn熔断 3 cấp, dựa trên mức giảm so với giá đóng cửa của chỉ số S&P 500 trong phiên trước:

熔断 cấp 1 (giảm 7%): Thị trường tạm dừng giao dịch 15 phút, tạo khoảng thời gian để nhà đầu tư suy nghĩ tỉnh táo. Tuy nhiên, nếu cảnh báo này xuất hiện sau 15:25 chiều, giao dịch sẽ tiếp tục, trừ khi kích hoạt熔断 cấp cao hơn.

熔断 cấp 2 (giảm 13%): Cũng tạm dừng 15 phút, nhằm làm dịu cảm xúc thị trường hơn nữa. Tương tự, nếu sau 15:25 chiều, giao dịch sẽ tiếp tục.

熔断 cấp 3 (giảm 20%): Đây là biện pháp cuối cùng, toàn bộ thời gian còn lại trong ngày sẽ dừng giao dịch, thị trường đóng cửa trực tiếp, không còn chỗ thương lượng.

Lưu ý rằng,熔断 cấp 1 và cấp 2 chỉ có thể kích hoạt một lần trong cùng một ngày giao dịch. Ví dụ, nếu chỉ số S&P 500 giảm 7% kích hoạt熔断 cấp 1, sau khi giao dịch phục hồi, nếu chỉ số tiếp tục giảm 7% nữa, sẽ không kích hoạt熔断 cấp 1 lần nữa, trừ khi giảm trực tiếp đạt 13% theo tiêu chuẩn熔断 cấp 2.

Tại sao thị trường lại熔断? Phân tích sâu về logic

熔断 thường xảy ra trong hai tình huống: một là các sự kiện “chim mồi đen” khó dự đoán bất ngờ ập đến, hai là thị trường ở mức cao gặp phải cú sốc thông tin trái ngược kỳ vọng.

Năm 2020, bùng phát dịch bệnh là ví dụ điển hình. Khi số ca nhiễm COVID-19 mỗi ngày tăng vọt, người ta rơi vào trạng thái hoảng loạn chưa từng có. Để kiểm soát sự lây lan của virus, các quốc gia áp dụng các biện pháp cách ly xã hội, khiến hoạt động kinh tế đột ngột đình trệ. Thêm vào đó, vào đầu tháng 3, thất bại trong đàm phán cắt giảm sản lượng dầu mỏ giữa Ả Rập Saudi và Nga khiến Ả Rập Saudi tăng sản lượng, giá dầu quốc tế lao dốc, châm ngòi cho các đợt bán tháo trên thị trường chứng khoán.

Từ ngày 9 đến 18 tháng 3, chỉ trong vòng mười ngày, chỉ số S&P 500 đã kích hoạt 4 lần熔断 cấp 1 — đây là tình huống cực kỳ hiếm gặp trong lịch sử. Warren Buffett từng nói ông đã chứng kiến 5 lần熔断 thị trường Mỹ trong đời, còn nhà đầu tư bình thường trong mười ngày đó đã trải qua 4 lần. Khi thị trường liên tục giảm sâu, lo ngại suy thoái kinh tế ngày càng tăng, nhà đầu tư đua nhau bán tháo cổ phiếu để tìm kiếm sự an toàn, tạo thành vòng phản hồi tiêu cực tự củng cố.

Cơ chế熔断 là thuốc cứu thị trường hay lưỡi dao hai lưỡi?

Về thiết kế ban đầu,熔断 thực sự có thể phát huy vai trò ổn định thị trường: nó cung cấp thời gian để nhà đầu tư suy nghĩ tỉnh táo, ngăn chặn bán tháo dựa trên cảm xúc lan rộng vô hạn, cũng có thể ngăn chặn các biến động cực đoan do giao dịch tần suất cao gây ra như vụ “Flash Crash” năm 2010 — khi một nhà giao dịch sử dụng thuật toán cao tần đã khiến chỉ số Dow Jones giảm 1000 điểm trong 5 phút.

Tuy nhiên, thực tế thường phức tạp hơn. Khi thị trường gần đến ngưỡng熔断, một số nhà đầu tư sẽ tranh thủ bán tháo trước để tránh bị mắc kẹt khi熔断 kích hoạt, sợ rằng một khi熔断 xảy ra, họ sẽ không thể thoát ra trong thời gian ngắn. Cưỡng chế bán tháo dự đoán này lại làm tăng biến động thị trường, thậm chí có thể gây ra hiệu ứng dây chuyền熔断. Đồng thời, việc tạm dừng熔断 cũng có thể làm tăng lo lắng của nhà đầu tư, khiến cảm xúc thị trường càng thêm căng thẳng.

Vì vậy, hiệu quả của cơ chế熔断 cần được nhìn nhận một cách biện chứng — nó đúng là “van an toàn” của thị trường, nhưng không phải là giải pháp hoàn hảo.

##熔断 toàn thị trường vs tạm dừng giao dịch cổ phiếu riêng lẻ: Hai cơ chế phòng ngừa khác nhau

Ngoài熔断 toàn thị trường dựa trên chỉ số S&P 500, thị trường Mỹ còn có cơ chế hạn chế giao dịch cổ phiếu riêng lẻ (LULD, “Limit Up-Limit Down” hay “kế hoạch giới hạn tăng giảm”). Khi giá của một cổ phiếu biến động mạnh đột ngột, sở giao dịch sẽ áp dụng hạn chế giao dịch trong 15 giây cho cổ phiếu đó, nếu sau 15 giây giao dịch chưa trở lại bình thường, sẽ tạm dừng 5 phút. Cơ chế này chủ yếu nhằm ngăn chặn các hiện tượng “sập sàn” do lỗi giao dịch thuật toán hoặc tin đột xuất gây ra.

Tương lai có còn熔断 không? Nhà đầu tư nên ứng phó thế nào?

Theo hồ sơ lịch sử, các sự kiện熔断 không phải là hiện tượng thường xuyên — kể từ khi cơ chế熔断 được thiết lập năm 1988, đến nay mới chỉ xảy ra 5 lần, trong đó 4 lần tập trung vào giai đoạn dịch bệnh năm 2020. Điều này cho thấy, điều kiện để熔断 thực sự xảy ra là khá khắt khe.

Tuy nhiên, khi kinh tế toàn cầu đối mặt với rủi ro suy thoái, bất ổn địa chính trị gia tăng, khả năng熔断 vẫn luôn tồn tại. Nếu một lần nữa xảy ra熔断, nhà đầu tư nên theo nguyên tắc “tiền mặt là vua”: trước tiên đảm bảo an toàn vốn và tính thanh khoản của quỹ, duy trì dự trữ tiền mặt đủ lớn để chuẩn bị cho các cơ hội đầu tư tiềm năng. Trong thời điểm thị trường cực kỳ bi quan, thường ẩn chứa cơ hội cho nhà đầu tư dài hạn, nhưng điều kiện tiên quyết là bạn phải có đủ dự trữ tài chính và khả năng duy trì đầu tư liên tục.

Thay vì dự đoán chính xác khi nào熔断 xảy ra lần tới, hãy xây dựng danh mục đầu tư và tâm lý sẵn sàng để đối phó với các tình huống cực đoan của thị trường, giữ vững lý trí, tránh bị cuốn theo cảm xúc hoảng loạn tập thể.