2025 Ethereum ZK Rollup Ekosistem Haritası: Bu 11 Projeye Dikkat Edilmeli

ZK Rollup Neden Bir Anda Bu Kadar Popüler Oldu?

Ethereum tıkanıklığı bitmiyor, Gas ücretleri de uçmuş durumda—bu eski bir sorun. Rollup teknolojisi bu yangını söndürmek için var ve ZK Rollup, güvenlik ve hız dengesindeki mükemmelliğiyle L2 alanında başrolü kapıyor.

Kısaca: ZK Rollup, çok sayıda işlemi zincir dışında paketleyip işliyor, bu işlemlerin gerçekten geçerli olduğuna dair sıfır bilgi ispatı (zero knowledge proof) oluşturuyor ve bu ispatı ana ağa doğrulama için gönderiyor. Tüm süreç hem hızlı hem ucuz hem de güvenli. Optimistic Rollup’larda dispute period (itiraz süresi) beklemek gerekirken, ZK ise işlemleri anında kesinleştiriyor; avantajı burada.

Ekosistemde Son Durum

Öne Çıkan Projeler Derinlemesine

🥇 Manta Network — Gizlilikli DeFi’nin Yeni Gözdesi

En yüksek TVL’ye sahip ZK çözümü ($851M), Eylül 2023’te lansmanından bu yana birkaç kat büyüdü. Zk-SNARKs ile gizlilik sağlıyor; işlem yaparken varlık ve miktar şifreleniyor, fakat zincirde işlemin geçerliliği doğrulanabiliyor—bu DeFi’de oldukça nadir.

Coinbase’in Base’ini geride bırakarak Ethereum’daki en büyük dördüncü L2 oldu. Neden? Gizlilik temel ihtiyaç, özellikle büyük yatırımcılar izlenmek istemediğinde.

🥈 zkSync Era — Geliştiricilerin Savaşı

TVL $555M, Matter Labs tarafından geliştirildi. Ana satış noktası tam EVM uyumluluğu—Ethereum kontratınızı kopyala-yapıştır ile çalıştırabiliyorsunuz, kodu yeniden yazmaya gerek yok. L2’ye hızlı geçmek isteyen takımlar için hayat kurtarıcı.

Gas ücretleri kuruş seviyesinde, bu da yüksek frekanslı işlemler ve zincir üstü oyunlar için harika.

🥉 Starknet — Teknoloji Zirvesindeki Oyuncu

TVL $170M, SNARKs yerine STARKs kullanıyor. Farkı ne? STARKs güvenilir başlangıç gerektirmez ve kuantum bilgisayarlara karşı dayanıklıdır—bu geleceğe yatırım.

Genel amaçlı hesaplama destekliyor, yani istediğiniz her türlü mantık çalıştırılabiliyor, esneklik en üst seviyede. Dezavantajı karmaşıklık, ama geleceğe yatırım yapmak istiyorsanız Starknet’e yönelebilirsiniz.

🔥 Yeni Yıldızlar

Taiko (Ocak 2024’te testnette) “based sequencer” yaklaşımıyla öne çıkıyor—işlem paketleme hakkını Ethereum validator’larına bırakıyor, kendi sequencer’ını beslemiyor, böylece merkeziyet ve sansür riski ciddi şekilde azalıyor. $37M yatırım aldı, geliştiricilerden yoğun ilgi görüyor.

Aztec gizlilik odaklı, Noir diliyle geliştiricilere ZK devrelerini kolayca yazma imkanı sunuyor. Farklı kullanım senaryoları için opsiyonel gizlilik modeli mevcut.

ZKFair ise DEX’lerde MEV (front-running) sorununu hedefliyor—yani gizlilikten de acil olan, işlemlerin botlar tarafından sıralamanın manipüle edilerek avlanması problemine çözüm getiriyor.

Devam Eden Zorluklar

• İspat üretimi çok fazla kaynak istiyor — Yüksek işlem gücü gerek, şu an maliyet hala sorunlu
• Likidite parçalanması — 11 proje arasında ekosistem bölünmüş, kullanıcılar ve projeler arasında yarış var
• Geliştirme zorluğu — ZK kriptografisi karmaşık, her ekip bunu başaramıyor
• Zincirler arası deneyim — Kendi içlerinde hızlılar ama L2’ler arası transfer hala zahmetli

2025’te Ne Olur?

Döngü yukarı çıkıyor, ZK Rollup konseptten kullanıma geçiyor. Beklentiler:

1. Büyük uygulamalar sırayla taşınacak — GameFi ve DeFi öncelikli olarak L2’ye kayacak
2. Likidite toplanacak — Tüm L2’ler hayatta kalamayacak, “kazanan her şeyi alır” senaryosu muhtemel
3. Teknoloji olgunlaşacak — İspat hızı ve maliyeti gelişecek, deneyim L1’e yaklaşacak
4. İşbirliği ilerleyecek — L2’ler arası köprüler daha sorunsuz hale gelecek

Temel Görüş

ZK Rollup’ın çözdüğü şey Ethereum’un kullanılabilirlik krizi, merkeziyetsizlik krizi değil. Hala L1’de kuyruğa girip yüksek Gas ödüyorsan, uygun bir L2’ye geçmeyi düşün. Gizlilik arıyorsan Manta, hızlıca konuşlandırmak istiyorsan zkSync, en üst düzey güvenlik istiyorsan Starknet’i seç.

Mutlak en iyi yok, senaryolara göre en iyisi var.