ZEC duy trì đà tăng trưởng mạnh — Dự án bảo mật nào xứng đáng được quan tâm?

Ghi chú biên tập:

Khi công nghệ blockchain không ngừng phát triển, quyền riêng tư luôn giữ vai trò trung tâm. Ngày nay, hoạt động on-chain tăng mạnh cùng số lượng người dùng ngày càng lớn, quyền riêng tư lại trở thành chủ đề nóng trên mọi diễn đàn chuyên ngành.

Từ lý tưởng cypherpunk đến các ứng dụng thực tế như zero-knowledge proofs, fully homomorphic encryption, multi-party computation, cho đến hệ sinh thái ứng dụng ưu tiên quyền riêng tư ngày càng hoàn thiện, chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới của “tái định nghĩa quyền riêng tư”.

Bài viết này tập trung giải đáp một vấn đề cốt lõi: Trong thế giới blockchain, nơi mọi thao tác đều bị ghi nhận, phân tích và giám sát, làm sao bảo vệ không gian riêng tư của chính mình?

Bài gốc như sau:

Mã hóa và quyền riêng tư: Nền tảng của tự do

Lịch sử chứng minh tự do luôn tìm được đường đi. Với crypto, chọn quyền riêng tư cũng chính là chọn tự do.

Nếu bạn có kỹ năng điều tra on-chain tinh vi và sự kiên nhẫn như ZachXBT, bạn sẽ biết mọi giao dịch crypto đều có thể bị truy vết—điều mà toàn ngành đều thừa nhận.

Hiện tại, thậm chí có thể xác định chính xác ai đã rút sạch ví, dù đó là cá nhân hay đội nhóm chuyên nghiệp trong lĩnh vực crypto.

Đúng vậy, các “vụ việc tiêu cực” vẫn diễn ra, nhưng chúng bị phơi bày vì mọi hoạt động on-chain đều công khai.

Không sai—sổ cái công khai nghĩa là công khai thực sự.

Dù người dùng mới có thể chưa để ý, nhưng các chuyên gia crypto đều rõ: Bitcoin—cùng toàn bộ hệ sinh thái crypto—khởi nguồn từ phong trào cypherpunk, hướng đến một xã hội mở dựa trên quyền riêng tư.

Tư tưởng này truyền cảm hứng cho đồng tiền số Digicash của David Chaum—dựa trên chữ ký mù—và b-money của Wei Dai, hệ thanh toán ẩn danh phi tập trung mang dấu ấn đổi mới số.

Satoshi đi xa hơn, tích hợp yếu tố riêng tư vào sổ cái minh bạch tuyệt đối. Bitcoin sử dụng địa chỉ giả danh và hàm băm thay cho tên thật hay thông tin cá nhân, tạo cảm giác ẩn danh.

Nhưng cảm giác đó không kéo dài lâu. Khi smart contract lên ngôi, trọng tâm chuyển sang khả năng lập trình, quyền riêng tư dần bị bỏ quên.

Làn sóng phổ cập crypto mới lại đưa chúng ta về câu hỏi gốc: Liệu quyền riêng tư còn là nguyên tắc nền tảng của crypto?

Tranh luận về quyền riêng tư nay vượt xa câu chuyện “gửi nhận trên sổ cái công khai”, lan tới từng tầng ứng dụng on-chain.

Bài viết này sẽ phân tích ý nghĩa thực sự của quyền riêng tư trong crypto, các khía cạnh liên quan, sản phẩm ưu tiên quyền riêng tư hiện hữu, điểm cần chú trọng và triển vọng tương lai.

Nội dung tiếp tục ở các phần sau.

Quyền riêng tư trong crypto thực sự là gì?

Muốn hiểu quyền riêng tư, hãy so sánh với tài chính truyền thống (TradFi).

Ở TradFi, quyền riêng tư nghĩa là dữ liệu cá nhân của bạn không công khai—chỉ tổ chức được phép mới truy cập. Bao gồm sinh trắc học, lịch sử giao dịch, số dư, v.v.

Ở crypto, quyền riêng tư là bảo vệ dữ liệu cá nhân khi giao dịch on-chain. Quyền riêng tư thực thụ đảm bảo dữ liệu chỉ hiện và có giá trị với chính bạn hoặc bên được bạn ủy quyền.

Nhiều người nhầm lẫn “quyền riêng tư” với “ẩn danh”. Dù hai khái niệm gắn bó trong văn hóa crypto, về kỹ thuật chúng hoàn toàn khác.

Ví dụ, quyền riêng tư che giấu chi tiết giao dịch—số tiền, đối tác, thông tin liên quan—còn ẩn danh che giấu chính danh tính các bên tham gia.

Điển hình là Zcash và Monero. Zcash dùng zk-SNARKs để giấu số tiền; Monero kết hợp địa chỉ ẩn và chữ ký vòng để giả danh hóa danh tính.

Trong bài này, chúng tôi dùng quyền riêng tư theo nghĩa rộng, bao gồm cả ẩn danh.

Tại sao quyền riêng tư lại đặc biệt quan trọng với crypto?

Vì nguồn gốc crypto gắn liền tinh thần cypherpunk—quyền riêng tư, phi tập trung, hướng tới tự do thực sự ngoài tầm kiểm soát nhà nước.

Nhưng hiện nay, khi công ty giám sát mở rộng, lợi ích tài chính tăng và AI lạm dụng dữ liệu ngày càng nhiều, quyền riêng tư trở thành cảnh báo cấp bách.

Thiếu bảo vệ quyền riêng tư, dữ liệu blockchain có thể tiết lộ thói quen chi tiêu, phân bổ tài sản, tài trợ chính trị, mạng lưới giao dịch—thông tin dễ bị khai thác cho mục đích xấu.

Quan trọng hơn, thiếu công nghệ bảo vệ quyền riêng tư, crypto không thể chống kiểm duyệt thực sự.

Quyền riêng tư giúp cá nhân, tổ chức tránh bị cưỡng ép, chủ động tham gia tài chính on-chain mà không cần xin phép.

Đồng thời bảo vệ an toàn thực tế và dữ liệu on-chain. Khi đồ thị giao dịch công khai làm lộ mục tiêu giá trị cao, người dùng đối diện nguy cơ bị hack, tống tiền, đe dọa—hiện tượng ngày càng phổ biến.

Công nghệ tăng cường quyền riêng tư (PETs)

Nhiều phương pháp tăng cường quyền riêng tư, mỗi loại phù hợp kịch bản riêng, nhưng đều hướng tới mục tiêu: bảo vệ dữ liệu, quyền riêng tư người dùng.

Mỗi công nghệ có ưu điểm, đánh đổi và mức độ áp dụng khác nhau. Dưới đây là tổng quan các công nghệ tăng cường quyền riêng tư (PETs) nổi bật:

1. Zero-Knowledge Proofs (ZK)

Zero-knowledge proofs cho phép “chứng minh điều gì đúng mà không lộ chi tiết”.

Có hai vai: Prover (người chứng minh) và Verifier (người xác thực mà không thấy dữ liệu gốc).

ZK là công nghệ mật mã với hai loại chính: zk-SNARKs (succinct non-interactive arguments of knowledge) và zk-STARKs (scalable transparent arguments of knowledge).

ZK ứng dụng cho giao dịch bảo mật (giấu số tiền), xác minh tài sản (không lộ dữ liệu nhạy cảm), kiểm tra danh tính phi tập trung, smart contract riêng tư, v.v.

2. Ring Signatures / Ring Confidential Transactions (RingCT)

Tiền điện tử bảo mật thường dùng chữ ký vòng. Monero là ví dụ điển hình—“lão làng” trong nhóm coin riêng tư.

Chữ ký vòng cho phép giao dịch nhóm mà không tiết lộ người ký thật, ẩn danh tính người gửi bằng cách trộn giao dịch.

Cách này bảo vệ ẩn danh cực kỳ hiệu quả, giúp người dùng tránh bị truy vết dù đối tượng là chuyên gia như ZachXBT.

Monero bảo mật mạnh nhưng gặp thách thức tuân thủ như bị hủy niêm yết, giám sát pháp lý. Ngược lại, Zcash cho phép địa chỉ minh bạch (t-address) và bảo vệ (z-address), sàn có thể chỉ hỗ trợ giao dịch minh bạch.

3. Fully Homomorphic Encryption (FHE)

FHE là kỹ thuật mật mã cho phép xử lý dữ liệu đã mã hóa mà không cần giải mã.

Nhờ đó, người dùng gửi dữ liệu nhạy cảm mà bên xác minh không thấy nội dung.

FHE thiên về bảo vệ quyền riêng tư, là một trong những công nghệ mạnh nhất hiện nay cho bảo vệ dữ liệu on-chain.

4. Trusted Execution Environment (TEE)

TEE là giải pháp phần cứng bảo vệ quyền riêng tư. Sử dụng enclave bảo mật trong chip hoặc mạng, cùng khóa mật mã đảm bảo bảo mật và toàn vẹn dữ liệu.

Ví dụ: nhận diện khuôn mặt trên điện thoại thông minh, dữ liệu được mã hóa, xử lý trong TEE, không rời khỏi TEE dưới dạng văn bản. Dữ liệu chuyển thành mô hình toán học, lưu trữ an toàn cho xác thực sau.

5. Multi-Party Computation (MPC)

Một số hoạt động crypto cần hợp tác. MPC là công nghệ bảo vệ quyền riêng tư cho các trường hợp này.

Ví dụ: AI cần nhiều mô hình suy luận, DAO muốn quản trị mà không lộ phiếu bầu, đấu giá on-chain giữ bí mật giá dự thầu—đều dùng MPC.

MPC cho phép nhiều bên cùng tính toán (ví dụ ký, kiểm tra số dư) mà không tiết lộ đầu vào cá nhân.

Ngoài các PET trên còn có coin mixers, homomorphic encryption, quyền riêng tư hợp thành—kết hợp nhiều công cụ để bảo vệ tốt hơn.

Nhiều dự án tập trung xây dựng sản phẩm dựa trên công nghệ này, số khác phát triển hạ tầng quyền riêng tư cho toàn ngành.

Các dự án hạ tầng quyền riêng tư nổi bật

Không có giải pháp chung cho mọi vấn đề quyền riêng tư trong crypto.

Mỗi đội ngũ phát triển một khía cạnh PET cho ứng dụng, nhu cầu cụ thể. Dưới đây là các dự án hạ tầng quyền riêng tư tiêu biểu:

1. Nillion

Chúng tôi đã phân tích sâu về công nghệ, ứng dụng của Nillion—xem thêm nếu bạn quan tâm.

Tóm lại, @nillion xây dựng niềm tin phi tập trung cho dữ liệu nhạy cảm. “Blind Computer” của họ kết hợp PET—MPC cho NilDB, TEE cho AI inference (NilAI/NilCC)—đảm bảo dữ liệu luôn được bảo vệ.

Nillion còn phát triển các ứng dụng tiêu dùng ấn tượng trên nền tảng này, sẽ được giới thiệu sau.

2. Succinct

Airdrop của @SuccinctLabs tạo tiếng vang lớn, nhưng công nghệ mới là điểm nhấn thực sự.

Succinct Labs phát triển ZK proofs, cho phép tạo proof cho mọi phần mềm. Dù không chỉ tập trung quyền riêng tư, SP1 ZK Virtual Machine hỗ trợ bảo mật phía người dùng.

Ví dụ, Hibachi ứng dụng công nghệ này giữ bí mật lệnh giao dịch: nhà vận hành (Hibachi) thấy dữ liệu, người ngoài thì không.

3. Zama

@zama_fhe dẫn đầu lĩnh vực FHE, hỗ trợ ứng dụng bảo mật.

Zama xây dựng giao thức blockchain bảo mật tương thích Solidity, cho phép giao dịch DEX riêng tư, cho vay bảo mật, token hóa ưu tiên quyền riêng tư.

4. Zcash

Sự “thức tỉnh” của @Zcash (ZEC) do Mert khởi xướng gây chú ý năm nay.

Zcash là dự án tiên phong về quyền riêng tư crypto, ứng dụng mã hóa ZK cho thanh toán P2P bảo mật bằng zk-SNARKs cho giao dịch bảo vệ tùy chọn.

Công nghệ đơn giản, nhưng kết hợp tokenomics kiểu Bitcoin, Zcash lại được cộng đồng cypherpunk quan tâm.

5. Monero

Bên cạnh cộng đồng XMR trung thành, @monero cũng là dự án công nghệ quyền riêng tư dẫn đầu.

Monero đạt bảo mật giao dịch tuyệt đối nhờ:

(1) Chữ ký vòng: trộn người ký thật với mồi để giấu người gửi;

(2) Địa chỉ ẩn: tạo địa chỉ mới cho mỗi giao dịch, tránh liên kết ví;

(3) RingCT: dùng cam kết mật mã, proof phạm vi để giấu số tiền, ngăn lạm phát.

Khác Zcash, quyền riêng tư của Monero là bắt buộc—không lựa chọn—gây thách thức tuân thủ, bị nhiều sàn lớn hủy niêm yết.

6. Arcium

Quyền riêng tư không phải giải pháp chung cho mọi hạ tầng.

@Arcium hiểu rõ điều này.

Arcium là mạng multi-party computation với nhiều giao thức. Cerberus protocol dùng mô hình bảo mật khác biệt.

Cerberus hoạt động theo mô hình “đa số không trung thực”, phát hiện gian lận, hủy nhận diện. Chỉ cần một node trung thực là quyền riêng tư được đảm bảo. Node gian lận sẽ bị loại bỏ.

Mô hình này đối lập với nhiều giao thức yêu cầu “đa số trung thực” (trên 51% node).

Manticore, giao thức khác, dành cho AI, phù hợp môi trường cấp phép như huấn luyện AI tin cậy, tuy bảo mật thấp hơn.

Như Nillion, Arcium cũng cung cấp nền tảng cho các ứng dụng tiêu dùng sáng tạo, sẽ trình bày ở phần sau.

Các dự án tiêu dùng xây dựng trên nền tảng quyền riêng tư

Sức mạnh của quyền riêng tư crypto thể hiện trực tiếp qua sản phẩm thực tế—người dùng có thể trải nghiệm ngay.

Không cần tự chỉnh mã nguồn, chỉ cần dùng ngay ứng dụng quyền riêng tư.

Dưới đây là những ứng dụng tiêu dùng quyền riêng tư hàng đầu:

1. Hibachi: Giao dịch hợp đồng ưu tiên quyền riêng tư

Không ai muốn vị thế giao dịch hay lịch sử thanh lý bị công khai.

Vụ James Wynn, khi vị thế trên Hyperliquid bị lộ, dẫn tới thanh lý có chủ đích, minh chứng cho sự cần thiết của quyền riêng tư trong giao dịch hợp đồng on-chain.

@hibachi_xyz xây dựng kiến trúc lai kết hợp công nghệ ZK của Succinct (SP1) và dữ liệu khả dụng Celestia (DA) để xác thực CLOB trên blob Celestia.

Hibachi tối ưu tốc độ xử lý, độ trễ chỉ 5 ms. Chưa phát hành token—rất đáng quan tâm.

2. NilGPT: Chatbot AI ưu tiên quyền riêng tư

AI ngày càng tối ưu hóa trải nghiệm người dùng, kỹ thuật prompt ngày càng phức tạp.

Tuy nhiên, nhiều người chia sẻ thông tin nhạy cảm với chatbot AI mà không biết cuộc trò chuyện có thể bị giám sát bởi các nền tảng tập trung như ChatGPT, Gemini, Grok.

NilGPT vận hành trên hạ tầng quyền riêng tư Nillion, giúp bảo mật cuộc trò chuyện tuyệt đối. Bạn có thể thoải mái trao đổi mà không lo dữ liệu bị thu thập, phân tích bởi bên thứ ba.

Đó là sứ mệnh của @nilgpt_—chatbot AI ưu tiên quyền riêng tư, chạy trên nền tảng tính toán bảo mật của Nillion, đảm bảo hội thoại, dữ liệu an toàn, không thu thập, không lộ thông tin cá nhân.

NilGPT dùng Blind Compute Layer của Nillion để mã hóa, xử lý dữ liệu qua các node phân tán, không bên nào truy cập được đầu vào, đầu ra gốc của bạn.

3. Railgun: Khiên ẩn danh on-chain

Muốn đạt ẩn danh thực sự trên blockchain, Railgun là lựa chọn hàng đầu, nổi tiếng với giải pháp ưu tiên quyền riêng tư.

@RAILGUN_Project là hệ sinh thái quyền riêng tư cho các chain Ethereum, dùng mã hóa zero-knowledge cho giao dịch, DeFi bảo mật—không đánh đổi bảo mật hay khả năng tích hợp.

Railgun phi tập trung hoàn toàn, quản trị bởi Railgun DAO, dùng zk-SNARKs mã hóa số dư, giao dịch, thực thi hợp đồng. Hỗ trợ Ethereum, Polygon, BSC, Arbitrum.

Khác coin mixer, Railgun đạt ẩn danh tuyệt đối nhờ mã hóa ZK, tích hợp liền mạch với dApp, thanh khoản.

4. Privy Home: Trung tâm quản lý ví ưu tiên quyền riêng tư

Privy là một trong những dự án crypto tiệm cận sản phẩm thị trường.

Phát triển bởi @privy_io, Privy Home là lớp kiểm soát an toàn, trung tâm quản lý ví nhúng trong các ứng dụng crypto, cung cấp nền tảng quản lý danh tính, tài sản tối ưu.

Privy cho phép người dùng theo dõi, nạp tiền, quản lý tài sản đa ứng dụng trên một nền tảng, dùng chia khóa, TEE bảo vệ.

Nền tảng này tối ưu hóa tự lưu ký, khả năng tích hợp, giúp quản lý ví thuận tiện, ngăn ứng dụng truy cập khóa cá nhân.

5. Umbra: Chế độ ẩn danh cho Solana

Solana là điểm đến chính cho các hoạt động on-chain, giao dịch lớn, giám sát cao.

@UmbraPrivacy phát huy giá trị ở đây.

Umbra là giao thức quyền riêng tư mang “chế độ ẩn danh” đến Solana thông qua mạng bảo mật của Arcium, cho phép chuyển tiền on-chain bảo mật, bảo vệ quyền riêng tư tài chính.

Umbra đã hỗ trợ chuyển tiền riêng tư, lên kế hoạch xây dựng trung tâm DeFi bảo mật cho Solana—swap riêng tư, cầu nối Solana-Zcash, SDK cho ví, nhà phát triển.

Tính năng Umbra đáp ứng nhu cầu bảo vệ giao dịch, quản lý tài sản của người dùng on-chain năng động.

6. Zashi App: Cổng bảo mật cho người dùng Zcash

Với người quan tâm $ZEC, hãy sử dụng @zashi_app.

Zashi là ví di động của Electric Coin Co. (ECC), đội ngũ sáng lập Zcash, tập trung vào giao dịch Zcash bảo vệ, riêng tư.

Ví tự lưu ký này cho phép gửi, nhận, dùng $ZEC tự chủ, không cần trung gian hay bị giám sát.

Zashi mặc định giao dịch bảo vệ, khai thác mã hóa zero-knowledge của Zcash cho quyền riêng tư đầu cuối. Đây là cổng vào dễ nhất cho người dùng Zcash.

Ứng dụng có giao diện trực quan, dễ dùng.

7. Quyền riêng tư không phải tiện ích thêm—mà là cốt lõi của crypto

Hệ thống truyền thống ngày càng thu hẹp, nhưng làn sóng di chuyển sang on-chain vẫn diễn ra âm thầm.

Quá trình phổ cập có thể chậm, nhưng bước nhảy từ zero lên một luôn khó nhất; từ một lên mười sẽ nhanh hơn nhiều. Khi ngành trưởng thành, số lượng người dùng tăng, quyền riêng tư—cá nhân lẫn tập thể—trở thành yếu tố quyết định.

Quyền riêng tư không phải “phụ kiện”. Đó là nền tảng—giá trị cốt lõi cần được bảo vệ tuyệt đối, cả hiện tại lẫn tương lai.

Các hạ tầng quyền riêng tư chủ chốt đang được xây dựng, một số đã vận hành thực tế, chứng minh hiệu quả qua ứng dụng thật.

Quan sát các giải pháp tích hợp này sẽ giúp phát hiện lựa chọn phù hợp cho nhu cầu on-chain, kể cả duy trì ẩn danh thực sự.

Lịch sử chứng minh, tự do luôn chiến thắng. Với crypto, chọn quyền riêng tư cũng là chọn tự do.

Miễn trừ trách nhiệm:

1. Bài viết này được đăng lại từ [BlockBeats] và thuộc bản quyền tác giả gốc [@blocmates]. Nếu bạn có thắc mắc về việc đăng lại, vui lòng liên hệ đội ngũ Gate Learn, chúng tôi sẽ xử lý nhanh chóng theo quy trình phù hợp.
2. Lưu ý: Quan điểm, ý kiến trong bài thuộc về tác giả, không phải là khuyến nghị đầu tư.
3. Bản dịch các ngôn ngữ khác do đội Gate Learn thực hiện. Không sao chép, phát tán, đạo văn bài dịch nếu không ghi rõ nguồn Gate.